SOS artea eta burokrazia

Burokrazia, esan zuen Hannah Arendtek, tresna demokratikoetako bat da. Deialdietan, eskabideetan, lizitazioetan, esku-hartzeetan, beti gogoratu behar dugu, tontoak izan arren, denek eskubide berdinak dituzten baliabideak eskura izan ditzaten diseinatuta daudela, edozein dela ere klase, genero edo arraza. Hala ere: gaizki ulertua, sistematikoki eta uniformeki erabiltzen den eta ezartzen den sektore bakoitzaren berezitasunak eta hauskortasunak aintzat hartzen ez dituen burokrazia arazo demokratiko bihur daiteke, oinarrizko eskubideen mugatzaile. Eta kulturak eta arteak, eskuin muturreko olatu batek kentzen ez dituen bitartean, hor diraute.

Azken urteotan, arteetako doako profesionalek (artistak, komisarioak, arte-zuzendariak, kritikariak, galeristak) 2017ko Kontratuen Legearen interpretaziotik sortu zen erreforma burokratiko berri baten ondorioak pairatzen ari dira. ordaindu gabeko edukia ematea; datu pertsonalen justifikazioa; atari zaharkituetan erregistratzea; azken muturreko kasu batzuetan, behar den burokrazia berak ezinezko egiten du eskatutako lan artistiko beraren exekuzio materiala eta denborazkoa, kafkiar noraeza esanezin batean sartuz.

Kasurik konplexuenetan, gauzak ustekabeko mugetara igotzen dira: zuzendaritza artistikoko kontratuen lizitazioetan (azken honetan La Capellan ikusi genuen) hautagaiari aseguru pertsonala ematea eskatzen zaio kaudimen ekonomikoa bermatzeko, enpresaburu edo akziodun handiak bagina bezala. Kudeaketa-kontratuak 2 urtera mugatuta eskaintzen dira (FABk aztertutako Fabra i Coats kasua). Iragarritako guztiaren justifikazio ziurtatua. Eta abar eta abar, kulturako profesionalak eta teknikariak etsitzera bultzatzen dituena, fenomeno larrigarri berri batekin: profesionalak eskatzera bultzatzen ari da; ekoizpenak atzeratzen ari dira; Artista, zuzendari eta komisarioen adierazpen artistiko eta kultural librea pobretzen eta mugatzen ari da.

Kontsultatu diren abokatu guztiek berresten dute ez dela legerik eskatzen traba eta eskakizun burokratikoen frenesia hori, baizik eta kasu gehienetan 09/2017 legearen interpretazioak direla, administrazioetatik «goitik» datozen argibideak; «Goiko» batena, guztiz eskuraezina den hain «goiena» dena, denek beldurtzen dutena eta harekin ezin elkarrizketatu gure sektorearen egiturazko hauskortasunarekiko ulermena aurkitzeko eta jarrera enpatiko eta ulerkorra sustatzeko. Erakunde publikoen goi karguetan habiatzen diren esku-hartzeetatik datozen erabakiak, eta guztiok bete behar ditugun jarraibideak eta protokoloak agintzen dituztenak, sistema osoak modu garbian eta ikuskagarri batean funtzionatzen duen lasaitasuna izateko.

Bòlit Íngrid Guardiolaren filosofo eta egungo zuzendariak, The servitude of protocols saiakeran, «legearen fetitxizazio partziala» gisa mintzo da fenomeno hori, erregistro garbi eta kontrolagarriak lortu nahi dituzten premisek bultzatuta, erlijio-dogma eztabaidaezina balira bezala. Dena planifikatu, gainbegiratu, frogatu, erradiografiatu, egiaztatu eta kontrastatu behar da. Baina zurruntasun “tekno-burokratiko” hori arteen izaerarekin erabat kontraesanean dago: ziurgabetasunetik, zalantzatik, esperimentaziotik, aldaketatik, sorkuntza askatasunetik lan egiten dutenak. Legeak izaera horretara egokitu behar du ahalbidetzeko, “kulturaren sustapena eta babesa” oinarrizko eskubide gisa ulertzen duen konstituzioan argi ikusten den bezala. Nola iragar dezake artista batek bi urte lehenago zein pieza ekoiztuko duen, zein materialekin, zein hornitzailerekin, zein torlojurekin eta zein markarekin? Nola aurresuposa dezake komisario batek nolakoa izango den egitekotan dagoen ekoizpen artistiko oso bat? Nola dedikatu daiteke zuzendari artistiko batek edukiak programatzera, gehienetan bere lana aurreikusten eta dokumentatzen eta ikusten diren mila eta bat moldaketa teknologikoak kudeatzen egon behar badu?

Íngrid Guardiolaren ibilbide profesionalean etapa emankorra eta betegarria izan behar zuena tortura pertsonal bilakatzen ari da, berak aitortu duenez, sektoreko artistak, komisarioak eta eragileak kontratatzeko eta profesionalki ordaintzeko legea betetzeko orduan. Emaitza: herrialdeak azken urteotan izan duen kudeaketa onenetarikoa ez da berriro eskatu bere kontratu harremana amaitu ostean berriki egin zen deialdi berrirako.

Arteko profesional independenteok, zentzuzko eta premiazko neurriak exijitzen dizkiegu administrazioei, gure herrian jada sorkuntza artistikoaren artikulazioa moteltzen ari den araudi burokratikoa konponbide aktiboan lan egiteko. Klase politikoak kontzientziatu eta eragin behar du esku-hartzeetan kontratu-legea kultur langileei egokitzeko, errealitate ekonomiko tamalgarri batean oinarritzen direnak. Kultura eta arteak hiritartasunaren eskubide bat direlako, eta administrazioek betearazteko betebeharra dutelako.