Tarsila eta kanibala Brasil

Otsailaren amaieran, Brasilgo abangoardiako estandarte eta ikono den Tarsila do Amaral-en atzera begirako zabala iritsi zen Paristik Bilboko Guggenheim Museora. Gurean margolaria berraurkitu zuten aitzindari horiek (Juan March Fundazioa, Madril, 2009) eta Brasilgo modernitatea (Brasil. Antropofagiatik Brasiliara, IVAM, Valentzia, 2000-2001) batzen dituen ekimena.

São Paulo-Paris: joan-etorriko ibilbideak

Paris, benetako Parisa, inpresio ezabaezinak utzi zizkidana, 1923ko Parisa izan zen. Lehendik hiru urte lehenago ezagutzen nuen [...] baina ez zuen nire sentiberatasuna modu sakonean gainezka egin. 1920an Brasil utzita [...] Parisko pompier giroan bukatu nuen. Ez nuen galeria modernorik bisitatu.

Tarsila 1920an Parisen finkatu bazen ere, 1922an Brasilera labur baten ondoren, São Pauloko Arte Modernako Arte Modernoak eta bertako partaide batzuekin bat egin zuen berritze mugimenduarekin bat egin zuen —Anita Malfatti margolariarekin eta Oswald de Andrade, Menotti Del Picchia eta Mário de Andrade Frantziako hiriburura itzuli zenean—. 1923an, Senako hiriburuko zirkulu berritzaileenetan sartu zen. Kubismoarekin kontaktuan bere hizkuntza findu zuen, abangoardiaren bidez primitibotasuna aurkitzeak bere sustrai brasildarretara hurbildu zuen bitartean. São Paulon Parisera eraman zuen modernitatearen bideari ekin bazion, Parisen bere jatorrietara itzultzeko bidea hasi zuen, Brasilera eramango zuena.

[fitxategia761e4]

Brasil berraurkitzen: Minas Gerais eta Rio de Janeirora bidaia

Taldean joan ginen, Brasil ezagutzera [...] Minasen aurkitu nituen txikitan maite nituen koloreak. Gero, itsusiak eta caipirak zirela irakatsi zidaten [...] Baina gero zapalkuntzaz mendekua hartu nuen, nire mihiseetara eramanez [...] Pintura garbia, batez ere, ohiko kanonen beldurrik gabe. Askatasuna eta zintzotasuna, aro modernora moldatzen zen nolabaiteko estilizazioa.

Hazirako bidaia honetan, substratu kultural baten bila, Blaise Cendrars eta abangoardiako artista paulinak lagunduta, Rio de Janeiron eta inauteriak eta XVIII. mendeko Minas Geraiseko Brasilen caipira zeharkatzen dituena, Tarsilak bere haurtzaroko barrokoaren kolore eta forma inozoak berraurkitzen ditu. Horren emaitza A negra da, bere sentsualtasun zuzen eta primitiboarekin etapa antropofagikoari aurrea hartzen diona. Tarsilaren margolanak Europako modernitatea irentsi du Parisen eta, Brasilen herri-tradizioz elikatua, digestio antropofagorako prest dago.

[fitxategia2b92f]

Pau-Brasiletik Kanibalen Manifestura

Nire koadroa, Pau-Brasil deitzen zutena, 1924an Minasera egindako bidaia batetik sortu zen […] Tradizioz betetako lurralde horrekin harremanak […] “Brasiltasun sentimendua” piztu zidan. Beste mugimendu batek, Antropofagikoak, 1928ko margolan batean izan zuen jatorria […] Oin kolosalak zituen irudi munstro horren aurrean, lurrean gogor eutsita […], Abaporu izena eman zioten –antropofago–, Brasilgo lurretan kokatutako mugimendu artistiko eta literario bat sortzea erabaki zuten.

Bake-Brasil Manifestuak (1924), Oswald de Andradek sinatutako —Trsilak Tarsiwald bikote bikaina osatuko zuen harekin—, Antropófago Manifestuan (1928) kristalizatuko zen esnatze kultural abertzale eta modernoa inauguratu zuen. Tarsilaren margolanak atzerritarra irensteko mugimendu kanibal honen ikur bihurtuko ziren, Brasilgo lehen abangoardiaren forma mestizoetan metabolizatzeko. Manifestuak predikatzen duen bezala: “Tupí ala ez Tupí, hori da galdera”.

[fitxategia36c1]